Porady dla uczniów

Starszym łatwiej się uczyć rano - osoby między 60. a 82. rokiem życia najlepiej przyswajają wiedzę między 8.30 a 10.30 - pokazują kanadyjskie badania. Młodsi dorośli z kolei dobrze funkcjonują od rana do godzin popołudniowych.

Nastolatkom badacze zalecają naukę języków obcych raczej o 3 po południu niż o 9 wieczorem. Wieczorem za to lepiej będzie im szła nauka gry na instrumencie i inne ćwiczenia motoryczne.

Amerykańskie Towarzystwo Pediatryczne zaleca, by lekcje w szkole nie zaczynały się przed godziną 9 rano. Dotyczy to zwłaszcza nastolatków. Bo one, choćbyśmy je wołami ciągnęli, i tak wieczorem nie zasną przed godziną 23. I to wcale nie wynik ich nastoletniej przekory, ale skutek dojrzewania i zmian, jakie w tym okresie życia zachodzą w mózgu. Ich efektem jest zmiana rytmu snu i czuwania wywołana innym cyklem wydzielania melatoniny - "hormonu zasypiania". Zaczyna się ona uwalniać około północy i jest pompowana w mózgi dzieciaków grubo po wschodzie słońca. W efekcie ich wewnętrzny zegar cofa się o trzy godziny. Czują się tak, jakby cierpieli na chroniczny jet lag. To dlatego nastolatka tak trudno wieczorem zagonić do spania, a rano nie sposób zwlec go z łóżka.

I jak w takiej sytuacji uczniowie gimnazjów czy liceów mają skupiać się na lekcjach rozpoczynających się o 8 rano?

3 DOŚWIADCZAJ! Działaj!

Nauka jest o wiele efektywniejsza, jeśli towarzyszą jej emocje, akcja i zaangażowanie wielu zmysłów naraz.

Na jak długo zostanie dzieciom w głowie lekcja, podczas której główną aktywnością było wpisywanie brakujących liter w puste miejsca lub wypełnianie okienek, w które wpisuje się wynik równania?

Efektywność nauczania zależy przede wszystkim od motywacji ucznia, czasu poświęconego zagadnieniu i głębokości przetwarzania informacji. A ta ostatnia związana jest z działaniem. Bo wpływa ono na wiele zmysłów naraz. Pobudza słuch, wzrok, dotyk.

Zwłaszcza dotyk. Receptory dotyku znajdują się w skórze, której powierzchnia to aż dwa metry kwadratowe. Także w naszym mózgu wrażenia dotykowe traktowane są priorytetowo. Kora czuciowa rozciąga się pasem przez cały mózg. Pomyślmy, jak aktywny się staje, kiedy działamy rękami! Gdy manipulujemy, dotykamy, sprawdzamy! A im więcej struktur w mózgu podczas uczenia zostaje pobudzonych, tym lepiej. Manipulując danymi i przetwarzając je, na trwałe zapisujemy je w pamięci bez konieczności uciążliwych powtórzeń.

Tymczasem większość szkolnej wiedzy używa tylko jednego kanału przekazu: werbalnego. A nasze mózgi są przystosowane do rozwiązywania problemów i przetwarzania informacji, a nie do ich reprodukowania.

Nawet zwykłe "strzelanki" wspomagają koordynację psychoruchową, uczą taktycznego myślenia, szybkiego reagowania i dostrzegania szczegółów.

Gry - zwłaszcza fabularne - wymagają od użytkowników rozwiązywania skomplikowanych problemów. Wiele badań pokazuje, że gracze potrafią przyswoić więcej informacji i zapamiętują je na dłużej. Gry komputerowe uczą też łączenia i analizowania zdobytych informacji. Kolejną korzyścią jest rozwijanie wyobraźni przestrzennej. Gry strategiczne bądź ekonomiczne uczą podejmowania decyzji i rozwiązywania sytuacji problemowych. A gry internetowe zwane "sieciówkami" uczą umiejętności planowania i działania w grupie. Gracze zmuszeni są do współpracy z innymi uczestnikami, ustalania strategii działania i przewidywania następnego ruchu przeciwnika. No i cierpliwość! Gry to też niezły jej trening. Zwłaszcza gdy kolejny raz nie udaje nam się pokonać następnego poziomu.

2 PRZEŚPIJ SIĘ z tym

Sen służy porządkowaniu pamięci. Pierwszy wpadł na to noblista Francis Crick. Twierdził, że podczas wypełnionej marzeniami sennymi fazy REM mózg wyrzuca niepotrzebne elementy informacji, które zebrał w ciągu dnia. Bez tego pamięć całkiem by nam się zatkała - nie bylibyśmy w stanie przyswajać nowych faktów, a odnajdywanie starych zajmowałoby wiele czasu. W czasie fazy REM mózg zajmuje się procesem akomodacji - niezbędnym dla zdobywania wiedzy o świecie. Każdy z nas ma jakieś wyobrażenie o tym, jakimi prawami kieruje się otaczająca nas rzeczywistość. Tworzymy je sobie na podstawie doświadczeń. Mózg zapisuje je w postaci tzw. engramów pamięci. Pamięć nie jest jednak niezmiennym i zamkniętym zbiorem. Co dzień dowiadujemy się o świecie czegoś nowego, co wzbogaca nasze doświadczenie i często każe mózgowi przebudowywać już posiadane wzorce. To jedno z najtrudniejszych zadań, jakie mózg ma do wykonania. Trzeba zmusić miliony neuronów, by szukały niespodziewanych, nowych i potencjalnie kreatywnych i użytecznych połączeń. Ten właśnie proces - twierdzą uczeni - zachodzi w czasie snu.

Dlatego np. badani po "przespaniu się" z grą komputerową czynili w niej postępy. Podobny efekt obserwuje się u muzyków, którzy ćwiczą grę na instrumencie. Po drzemce grają lepiej. Ich mózg w czasie snu trenuje bez udziału świadomości. Lepiej utrwalamy treści, jeśli po nauce mamy możliwość przespania się.

Tymczasem badania pokazują, że dzieci w coraz większym stopniu cierpią na deficyt snu. Doświadczają tego już przedszkolaki (według amerykańskiej organizacji National Sleep Foundation dzieci w wieku od trzech do sześciu lat powinny spać co najmniej 11 godzin na dobę). A potem jest już tylko gorzej.

4 RUSZAJ się!

Arystoteles, ucząc, kazał swoim uczniom chodzić. Jak dobrą miał intuicję, dowodzą dzisiaj badania neurobiologów.

Ruch polepsza koordynację ręka - oko, rozwija wyobraźnię przestrzenną i wzmacnia połączenia między półkulami mózgu, co przyspiesza przepływ informacji.

Od wysiłku fizycznego wydzielają się endorfiny - hormony, które nakręcają szare komórki jak morfina - wprowadzają je w ekscytację, a do tego działają przeciwbólowo. Wydziela się też mózgowa odżywka zwana BDNF - czynnik wzrostu nerwów, odpowiada za wysoki poziom plastyczności neuronalnej, w tym za sprawność intelektualną.

Naukowcy dowiedli, że nic tak nie szkodzi mózgowi jak dodatkowe kilogramy w różnych rejonach ciała i nic nie robi z nas takich bystrzaków jak ruch. Opis badań opublikowali w piśmie "The Journal of Neuroscience".

Interleukina 1 to toksyczna substancja produkowana przez komórki tłuszczowe. Przenika ona do mózgu i wpływa na pogorszenie pamięci i zdolności intelektualnych. Zaburza przepływ informacji między neuronami.

Sprawdzono to na myszach. Grube gryzonie z wysokim poziomem interleukiny w mózgu były zapominalskie, gubiły się w labiryncie. Kiedy dokonano na nich liposukcji, od razu zrobiło im to lepiej na głowę. Inną grupę grubasów badacze odchudzili, każąc im biegać w kołowrotku. Po serii treningów szczuplejsze już myszy stały się bystre i uważne.

Ucz się w grupie, w parach, wplataj umiejętności porozumiewania się w proces uczenia się, zrób z uczenia prawdziwą przyjemność, pytaj, jeśli nie wiesz, ucz się sam, ucząc innych.

Przyswajanie trudnego materiału w towarzystwie może przynosić serię korzyści. Grupa nie może być jednak zbyt duża: od trojga do sześciorga uczniów. Dobrze działa przepytywanie się nawzajem oraz konieczność nauczenia siebie, by wytłumaczyć coś innym. Dokonujemy wtedy syntezy informacji i sami lepiej je rozumiemy. Nasze mózgi lepiej kodują w pamięci długotrwałej informacje przyswajane w bezstresowej, przyjaznej atmosferze. Warto też pobawić się w wymyślanie sytuacji, które pozwolą zastosować przyswajaną wiedzę. Zapamiętujemy lepiej to, co ma dla nas praktyczne znaczenie lub też pozwala się odnieść do dotychczasowych doświadczeń. A najlepiej, gdy po kolektywnym przyswajaniu wiedzy znajdziemy jeszcze chwilę, by zrobić sobie indywidualną powtórkę.

Wykorzystajmy w nauce tzw. przeszkadzacze. Jeśli uczymy się przy muzyce, potem łatwiej nam przywołać z pamięci różne fakty. Kiedy przyswajamy materiał ze znajomymi, powodujemy, że wiadomości osadzają się w towarzyskim kontekście i stają się łatwiejsze do przywołania. Pod warunkiem oczywiście, że wspólna nauka nie przekształci się w imprezę. Alkohol osłabia pamięć.